AZ ERDŐDI-CZÍMER.

Teljes szövegű keresés

105AZ ERDŐDI-CZÍMER.
(Két színes czímerképpel.)
Négy század óta virágzó főúri nemzetség emelkedésének első lépcsőfokait jelezi a két czímer, melyeknek színes hasonmását látja e helyen az olvasó.
A középkor állami és társadalmi életének szervezete határozottan arisztokratikus volt; de az arisztokratia sorompói könnyen megnyíltak mindazok előtt, kik tehetségeik és tett szolgálataik által a nép tömegéből kiemelkedtek.
Erre a katonai és udvari szolgálat mellett, főleg az egyházi pálya is bő alkalmat nyújtott.
Egyházi férfiaknak köszöni az Erdődy-család is megalapítását.
A szatmármegyei Erdődön, a Drágfiak birtokán, a XV. század elején, igénytelen jobbágy volt Bakócz Ferencz.
Több figyermeke közűl az elsőszülött, Bálint pappá lett, és Országh Mihály királyi főudvarmesternél mint udvari káplán nyert alkalmazást; majd ennek pártfogása által, a titeli prépostságot nyerte adományúl.
A mikor ezen előkelő javadalom birtokába lépett, legelső gondjaihoz tartozott: nemesi czímerre tenni szert, melylyel bandériumának lobogóit ékesíthesse, és egyúttal családját a jobbágy osztályból a nemesség körébe emelni föl.
Mátyás király 1459. szeptember 3-án állította ki a nemesség és czímer adományozásáról szóló oklevelet, melynek eredeti példányát az Erdődy grófok galgóczi levéltára mai napig megőrzötte, és melynek élén az adományozott czímer színes rajza látható, kezdetleges művészi kivitelben.
Szétterjesztett széles szárnyakkal biró angyal ötszögletű pajzsot tart, melynek sötétkék mezejében veres félkerékből félszarvas emelkedik ki, homlokán arany kereszttel. A pajzst írásszalag futja körűl, és azon a következő írás áll:
(Fr. Bálint, a czímeradományozást kieszközlő pérpost neve). Az angyalt és czímerpajzsot arany napból leömlő aranysugarak környezik.
Az oklevél szövege a következő:
Mathias dei gratia rex Hungarie, Dalmatie, Croatie etc. Vobis domino Valentino nato Francisci Bakolcz dicti de Erdewd, ville comitatus Zathmariensis, preposito ecclesie Thituliensis et speciali capellano fidelis nostri magnifici Michaelis Orzag de Guth dicti regni nostri palatini, salutem gratiamque nostram et omne bonum. A claro lumine troni excellentissime regie maiestatis, velut e sole radii, nobilitates legitimo iure procedunt, et omnium nobilitatum insignia ab excellentissima regia maiestate sic dependent, ita ut non sit alicuius generositatis insigne, quod a gremio non proveniat excellentissime regie claritatis. Sane attendentes multiplicia merita vestrarum probitatum, quibus vos nobis et regno nostro ac sacre corone eiusdem regni nostri Hungarie sub temporum et locorum diversitate diligentibus studiis vestro pro 106posse obsequentissime gratum et acceptum reddidistis ac in futurum eo ferventius et diligentius reddere anhelatis, quo vos et vestros singularibus honorum gratiis sentietis fore decoratos, vobis et per vos Nicolao, Thome et Joanni fratribus vestris, eorumdemque fratrum vestrorum heredibus et posteritatibus universis ad usum armorum in perpetuum hec arma seu nobilitatis insignia seu signum armature, que in principio sew capite presentium literarum nostrarum suis apropriatis coloribus arte pictoria figurata, designata, seu depicta sunt, animo deliberato et ex certa nostre maiestatis scientia dedimus et dontulimus, ac ex habundantiori plenitudine nostre specialis gratie concedimus et presentibus elargimur, ut vos fratresque vestri eorumque heredes ac posteritates universe pretacta arma sew nobilitatis insignia, more aliorum armis huiusmodi utentium, a modo in antea ubique in preliis, hastiludiis, duellis, torneamentis et aliis omnibus exercitiis nobilibus et militaribus, necnon in sigillis, annulis, cortinis, velis, papilionibus sive tentoriis, domibus et generaliter in quarumlibet rerumet expeditionum generibus, sub mere et sincere nobilitatis titulo, quali vos ab universis et singulis cuiuscumque conditionis, preeminentie, status, gradus vel dignitatis existant, harum notitiam habituris insignitos dici, nominari et teneri volumus, ac etiam reputari, gestare ac omnibus et singulis gratiis, honoribus et libertatibus, quibus ceteri proceres nobilesque et clientes regni nostri, armis huiusmodi utentes, quomodolibet de iure vel consvetudine freti sunt et gavisi, gaudere et frui valeatis atque possint, de talique singularis et specialis gratie antidoto merito exultetis et tanto ampliori studio ad honorem regalis dignitatis vestra in antea solidetur intentio, quanto vos largiori favore regio preventos conspicitis et munere gratiarum, harum notrarum literarum, quibus secretum sigillum nostrum, quo ut rex Hungarie utimur, est appensum, vigore et testimonio mediante. Datum Bude, feria secunda proxima post festum beati Egidi abbatis, anno domini millesimo quadringentessimo quinquagesimo nono.
Bálint prépost három fivére közől, kikre a nemesség adományozásának kedvezései kiterjeszkedtek, az egyik Tamás szintén egyházi pályára lépett és 1486. őszén győri püspökké lett, egyúttal Mátyás király udvaránál befolyásos állást foglalt el. Ezt arra is felhasználta, hogy maga és családja számára a nemesség és czímer adományozásáról szóló új királyi oklevelet eszközöljön ki, mely a következőképen hangzik:
Nos Mathias dei gratia Hungarie, Bohemieque rex, necnon dux Austrie, memorie commendamus tenore presentium significantes quibus expedit universis, quod nos respectum habentes ad fidelitatem et plurima servitiorum merita fidelis nostri reverendi in Christo patris domini Thome episcopi ecclesie Jauriensis secretarii et consiliarii nostri etc., que ipse maiestati nostre et sacra regni nostri corone cum summa fide et fidelitate, omnibus in rebus nostris, eiusdemque regni nostri, cure et fidei sue creditis et commissis, non fideliter solum, sed etiam utiliter ac prudentissime exhibere curavit; ac tametsi, ab initio eius, huiusmodi fidem, integritatem et diligentiam in nonnullis rebus, quas ei committebamus, plane experiebamur; verumtamen posteaquan sibi secreta nostra committere et consequenter eiusdem ad consilia rerum nostrarum et regni nostri, ac ad maxima quo-que adhibere cepissemus, dum plane experti sumus eius fidelitatem, cum summa sapientia coniunctam, maximo nobis usui exstitisse, eiusque officiosa obsequia, plurimum et nobis et regno nostro utilitatis attulisse. Quare ut eius virtutum et laborum memoria in fratribus quo-que et consanguineis suis perenniter elucescat, animo deliberato et ex certa nostra scientia et regia nostra munificentia eosdem fratres ac consanguineos suos, videlicet Nicolaum et Valentinum Bakocz dictos de Erdewd, item Petrum et Paulum eiusdem Nicolai, nec non Thobiam et Johannem quondam Johannis similiter Bakocz filios, a statu et conditione ignobilitatis, cui obnoxii, utpote qui ab ignobilibus nati fuere eximentes, in veros nobiles duximus creandos et perficiendos, et nihilominus priora illa arma et nobilitatis insignia, videlicet medium cervum ex rota media erectum et prominentem, alias per nos eidem domino apiscopo, fratribusque suis memoratis, donata et concessa, esse duximus de novo et ex novo conferenda. Imo creamus, perficimus et conferimus ac numero et cetui aliorum verorum nobilium regni nostri annumeramus, applicamus at adnectimus presentium per vigorem, annuentes et concedentes eisdem ipsorumque heredibus et posteritatibus universis utriusque sexus, ut ipsi, eorumque heredes et posteritates universe huiusmodi arma seu nobilitatis insignia, more aliorum nobilium regni nostri armis utentium, a modo deinceps ubique in preliis, hastiludiis et in omnibus exercitiis nobilitaribus et militaribus, necnon annulis, velis, tentoriis et generaliter in quibuslibet rerum et expeditionum generibus sub mere et sincere nobilitatis titulo ferre, gestare, omnibusque et singulis privilegiis, honoribus, gratiis, libertatibus et immunitatibus, quibus ceteri nobiles regni nostri Hungarie, armis utentes, quomodolibet consuetudine vel de iure uti, frui et 107gaudere valeant atque possint, harum nostrarum sigillo nostro impendenti munitarum vigore et testimonio literarum mediante. Datum in arce civitatis nostre Viennensis, in festo Epiphaniarum domini, anno eiusdem millesimo quadringentesimo octagesimo nono, regnorum nostrorum anno Hungarie etc. tricesimo primo, Bohemie vero vigesimo.*
1 E két oklevél szövegét Botka Tivadar a Századok1875. évi folyamában közölte.

A BAKÓCZ CSALÁD CZÍMERE
1459. évből.

A BAKÓCZ CSALÁD CZÍMERE
1486. évből.
Ezen oklevélben szintén lefestve látható a czímer. Ez a mellett, hogy ügyesebb festőnek műve, az előbbitől több tekintetben különbözik. A pajzsot tartó angyal eltünt és helyette a pajzs fölött sisak emelkedik. Hasonlóképen elmaradt a pajzs körűl futó irásszalag. A pajzs sima kék alapján itt fehér virágdíszítmény tűnik elénk. A szarvas sötét testszíne világosabb, természethívebb. A szarvas fejét ékesítő arany kereszt-jelvény elmaradt. A félkerék vörös színét arany helyettesíti.
Az oklevél szövegében a nemességben részesűlő családnak számosabb tagjai vannak felsorolva, úgymint: Tamás két testvére Bálint és Miklós, az utóbbinek fiai Péter és Pál, valamint az elhúnyt harmadik testvérének, Jánosnak fiai Tóbiás és János.
Mindkét oklevélben a Bakócz család névhez a származás helye után az Erdődi melléknév (dictus de Erdewd) csatoltatik, melylyel Tamás püspök, mint királyi titkár, az oklevelet ellenjegyezve kizárólag élt. (Thomas de Erdewd.)
Teljesen megmagyarázhatatlan, hogy a két oklevél egyikében sem említtetik az ötödik testvér Ferencz, a ki az első czímadományozás idejében már élt, a második czímer-levél kiállításakor pedig már kanonok és királyi titkár volt.
Erdődi Tamás püspök, később primás, nem elégedett meg azzal, hogy testvérei és ezeknek fiaik nemesi rangra emeltettek; előkelő állást igyekezett nekik szerezni. A mint kielégíthetetlen bírvágy által ösztönözve, mesés arányokban gyarapítja magánvagyonát, jogczímeinek osztályrészesévé teszi családjának tagjait, a menynyiben a királyi adománylevelekbe, a birtokvásárlásokról és zálogosításokról szóló okiratokba a maga neve mellé testvérei és unokaöcscseinek neveit iktattatja; majd a királytól kieszközölt végrendelkezési joggal élve, rokonaira hagyja szerzett birtokainak legnagyobb részét. Egyúttal hatalmas állását fölhasználva, rokonait az ország legelőkelőbb családjaival hozta, házasságok útján, rokoni összeköttetésbe.*
1 Erről bővebben szól e sorok írójának «Bakócz Tamás birtokszerzeményei» czímű dolgozata a «Századok» 1888. évfolyamában.
Unokaöcscsei között, Bakócz Miklósnak fia Erdődi Péter volt az ő kedvencze. Ő róla gondoskodott legbőkezűbben. Néki adta át Vasmegyében: Monyorókerék, Körmend és Vörösvár; Körösmegyében: Monoszló, Szarvaskő és Dianvára; Varasdmegyében Császárvára nevezetű várakat, az ezekhez tartozó nagy kiterjedésű uradalmakkal. És így az ország leggazdagabb főurainak sorába emelte. Tőle származik le az Erdődy grófok virágzó nemzetsége, mely az ősi birtokok nagy részét és a czímert mai napig megtartotta.
Ezen czímert hazánk egy másik kiváló családja is átkölcsönzé.
Ugyanis Pálffi Pál, ki Erdődi Klárát vette nőűl, a XVI. század első felében átvette nejének családjától úgy az Erdődi melléknevet, mint az Erdődi czímert is, míg a Héderváriak és Kontok ősi czímereit, melyekkel azelőtt éltek, a czímerpajzsból kiemelkedő zászlókra illesztette. A mit a tőle leszármazó nemzetségnek herczegi és grófi ágai mind megtartottak.
FRAKNÓI VILMOS.

 

 

Arcanum Újságok
Arcanum Újságok

Kíváncsi, mit írtak az újságok erről a temáról az elmúlt 250 évben?

Megnézem

Arcanum logo

Az Arcanum Adatbázis Kiadó Magyarország vezető tartalomszolgáltatója, 1989. január elsején kezdte meg működését. A cég kulturális tartalmak nagy tömegű digitalizálásával, adatbázisokba rendezésével és publikálásával foglalkozik.

Rólunk Kapcsolat Sajtószoba

Languages